CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

Practicing the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions Set 8 allows you to get rid of exam fear and be confident to appear for the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

समय: 3 होराः
पूर्णांक: 80

सामान्यनिर्देशाः

  1. कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 11 पृष्ठानि मुद्रितानि सन्ति ।
  2. कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 18 प्रश्नाः सन्ति ।
  3. अस्मिन् प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डा सन्ति ।
  4. प्रत्येकं खण्डम् अधिकृत्य उत्तराणि एकस्मिन् स्थाने क्रमेण लेखनीयानि ।
  5. उत्तरलेखनात् पूर्वं प्रश्नस्य क्रमाङ्क अवश्यं लेखनीयः ।
  6. प्रश्नस्य क्रमाङ्क प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीयः ।
  7. सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि ।
  8. प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः ।

प्रश्नपत्रस्वरूपम् –

‘क’ खण्ड: : अपठितावबोधनम् (10 अङ्काः)
‘ख’ खण्ड: : रचनात्मककार्यम् (15 अङ्काः)
‘ग’ खण्डः : अनुप्रयुक्तव्याकरणम् (25 अङ्काः)
‘घ’ खण्ड: : पठितावबोधनम् (30 अङ्काः)

खण्ड ‘क’ : अपठितावबोधनम्
(10 अङ्काः)

1. अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (10)

आधुनिकजीवने सङ्गणकस्य आविष्कारेण उद्योगे, शिक्षायां मनोरंजने इत्यादि सर्वेषु क्षेत्रेषु कल्पनातीतः विकासः दृश्यते । दूरभाष- वायुयान – आदिभि: दूरस्थः संसारः अवश्यमेव समीपम् आयाति परम् ‘इण्टरनेट’ इति माध्यमेन तु वसुधा अस्माकं मुष्टिकायामिव प्रतिभाति। अनेन प्रेषितः सन्देशः क्षणेनैव सप्तसमुद्राणां पारं गच्छति । वैब – केमरा -माध्यमेन वयं दूरस्थान् बन्धु-बान्धवान् द्रष्टुं तैः सह वार्तां च कर्तुं समर्थाः भवामः । वस्तुतः अधुना ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ इति उक्तिः सफला भवति ।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(i) कस्य आविष्कारेण कल्पनातीतः विकासः दृश्यते ?
(ii) दूरभाषयन्त्रेण सन्देशः केषां पारं गच्छति ?
(iii) कस्य माध्यमेन वसुधा अस्माकं मुष्टिकायामिव प्रतिभाति ?
उत्तरत:
(i) सङ्गणकस्य
(ii) सप्तसमुद्राणां
(iii) इण्टरनेटस्य

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (2 × 2 = 4)
(i) वैब – केमरायन्त्रस्य कः लाभः ?
(iii) दूरभाषवायुयानेन कः अवश्यमेव समीपं आयाति ?
(ii) अधुना का उक्ति: सफला ?
उत्तरत:
(i) वैब-केमरामाध्यमेन वयं दूरस्थान् बन्धु-बान्धवान् द्रष्टुं तैः सह वार्तां च कर्तुं समर्थाः भवामः।
(ii) अधुना ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ इति उक्तिः सफला।
(iii) दूरभाष वायुयानेन दूरस्थः संसारः अवश्यमेव समीपं आयाति।

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

III. उपयुक्तं शीर्षकं – अस्य अनुच्छेदस्य कृते एकं उचितं शीर्षकं लिखत ।(1 × 1 = 1)
उत्तरत:
उपयुक्तं शीर्षकं – सङ्गणकस्य आविष्कारः ।

IV. निर्देशानुसारं उत्तरत / भाषिक कार्यम् – (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 × 3 = 3)

(i) ‘भवामः’ इति पदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क) तै:
(ख) वयम्
(ग) तु
(घ) एव
उत्तरत:
(ख) वयम्

(ii) ‘कल्पनातीतः विकासः’ अत्र विशेष्यपदं किम् ?
(क) अतीतः
(ख) विकासः
(ग) कल्पना
(घ) अधुना
उत्तरत:
(ख) विकास :

(iii) ‘पृथ्वी’ इति पदस्य कृते अत्र किं पदं प्रयुक्तम् ?
(क) अधुना
(ख) वस्तुतः
(ग) वसुधा
(घ) कुटुम्बकम्
उत्तरत:
(ग) वसुधा

(iv) ‘गच्छति’ इत्यर्थे अत्र कः विपर्ययः प्रयुक्त: ?
(क) प्रतिभाति
(ख) आयाति
(ग) दृश्यते
(घ) भवति
उत्तरत:
(ख) आयाति ।

खण्ड ‘ख’ : रचनात्मकं कार्यम्
(15 अङ्काः)

भवान् सुरेशः! संस्कृतसम्भाषणशिविरविषये स्वमित्रं प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दैः पूरयित्वा पत्रं पुनः लिखत। (1/2 × 10 = 5)

रोहिणी सेक्टर 9
(i)

तिथि : ………….
प्रिय मित्र राकेश !
सस्नेहं (ii) ……….

अत्र सर्वगतं कुशलम् । मन्ये भवान् अपि (iii) …………… । गतसप्ताहे अस्माकं विद्यालये संस्कृत-सम्भाषणशिविरम् (iv) ………….. आसीत्। दश दिनानि यावत् वयं संस्कृते सम्भाषणस्य (v) ………….. कृतवन्तः। एकस्याः लघुनाटिकायाः मञ्चनं (vi) ……….. अकुर्म । अहं तु विदूषकस्य (vii) ……….. कृतवान्। सर्वे जनाः हसित्वा वारं वारं करतलध्वनिं अकुर्वन्। अहं तु इदानीं सर्वदा संस्कृतेन एव वदामि। मम शिक्षिका अपि (viii) ……….. स्नेहं करोति। त्वम् अपि प्रयत्नं कुरु। नूनं यशस्वी भविष्यसि। पितरौ (ix) ……….. मम प्रणामाख्जलिं निवेदयतु।
तव (x) ………..
सुरेशः

मञ्जूषा
नमस्ते, अभ्यासम्, दिल्लीत:, प्रति, कुशली, अभिनयम्, मयि, आयोजितम्, वयम्, अभिन्नहृदयः
उत्तरत:
रोहिणी सेक्टर 9
(i) दिल्लीत:

तिथि : ………….
प्रिय मित्र राकेश !
सस्नेहं (ii) नमस्ते

अत्र सर्वगतं कुशलम् । मन्ये भवान् अपि (iii) कुशली । गतसप्ताहे अस्माकं विद्यालये संस्कृत-सम्भाषणशिविरम् (iv) आयोजितम् आसीत्। दश दिनानि यावत् वयं संस्कृते सम्भाषणस्य (v) अभ्यासम् कृतवन्तः। एकस्याः लघुनाटिकायाः मञ्चनं (vi) वयम् अकुर्म । अहं तु विदूषकस्य (vii) अभिनय कृतवान्। सर्वे जनाः हसित्वा वारं वारं करतलध्वनिं अकुर्वन्। अहं तु इदानीं सर्वदा संस्कृतेन एव वदामि। मम शिक्षिका अपि (viii) मयि स्नेहं करोति। त्वम् अपि प्रयत्नं कुरु। नूनं यशस्वी भविष्यसि। पितरौ (ix) प्रति मम प्रणामाख्जलिं निवेदयतु।
तव (x) अभिन्नहृदयः।
सुरेशः

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

3. मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्चवाक्यानि संस्कृतेन लिखत । (1 × 5 = 5)
CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions - 1
मञ्जूषा
शाकविक्रेता, कोलाहलः, समूहः आकारयन्ति, कदली, आलुकम, पलाण्डु, गृञ्जनम्, प्रयच्छन्ति, विक्रीणन्ति, कुक्कुरः ।
उत्तरत:
चित्रवर्णनम् –
(1) प्रस्तुस्ते चित्रे शाकविक्रेता दृश्यते ।
(2) आपणे सर्वत्र कोलाहलः भवति ।
(3) फलविक्रेता कदली, आलुकम्, पलाण्डु विक्रीणन्ति ।
(4) बालिकायाः समीपे एक: कुक्कुरः तिष्ठति ।
(5) अत्र मानवानां सम्मर्दः भवन्ति ।
अथवा

‘परोपकारः’ इति विषयम् अधिकृत्य मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन एकम् अनुच्छेदं लिखत। (1 × 5 = 5)
मञ्जूषा
परेषाम् उपकारः, महाराजा शिविः, कपोतः, श्येनाय, व्यासस्य वचनद्वयम्, अष्टादशपुराणेषु, कर्तव्यम्, अस्माभिः
उत्तरत:
अनुच्छेद लेखनम्-
(1) परेषाम् उपकारः परोपकारः इति कथ्यते।
(2) अष्टादशपुराणेषु व्यासस्य वचनद्वयम् कथितम् ।
(3) अस्माभिः परोपकारं कुर्यात् ।
(4) महाराज शिवि: परोपकारम् अकरोत्।
(5) परहिताय परोपकारं कुर्यात् ।

4. अधोलिखित वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत – (केवलं वाक्यपञ्चकम्) (1 × 5 = 5)

(1) सज्जनों की संगति सत्संगति कही जाती है ।
(2) संसार में सब मनुष्य सुख चाहते हैं।
(3) उद्योग से ही मनुष्य महान् बनता है ।
(4) उनका आचरण अनुकरणीय है।
(5) उद्यान से दूषित वायु शुद्ध होती है।
(6) वह सदा कक्षा में प्रथम आता है।
(7) वह कक्षा में ध्यान से पढ़ता है ।

1. Gentlemen’s association is called satsangati.
2. All persons want happiness in the world.
3. Person becomes great from the business
4. His behaviours is follower.
5. Pollouted Air becomes fresh from the garden.
6. He always stands first in the class.
7. He pays attention in the class.
उत्तरत:
(1) सतां संगति: सत्संगतिः कथ्यते ।
(2) संसारे सर्वे जनाः सुखम् इच्छन्ति ।
(3) उद्योगेनैव मनुष्यः महान् भवति ।
(4) तस्य आचरण: अनुकरणीयः अस्ति ।
(5) उद्यानात् दूषितवातः परिशुद्धं भवति ।
(6) स: सदैव कक्षायाम् प्रथमः आयाति।
(7) स: कक्षायाम् ध्यानेन पठति ।

खण्ड ‘ग’ : अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्
(25 अङ्काः)

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

5. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु सन्धिंच्छेदं वा कुरुत । (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्)

(i) अत्र रामच्छाया अस्ति ।
(ii) सभा: द्वादश पर्जन्यस्तद् राष्ट्रं नाभिवर्षति ।
(iii) सदैव तन्मयः भूत्वा कार्यं कर्त्तव्यम्।
(iv) राम: + आगच्छति
(v) दिक् + गजः कुत्र वसति ?
उत्तरत:
(i) राम + छाया
(ii) पर्जन्य: + तद्
(iii) तत् + मयः
(iv) राम आगच्छति
(v) दिग्गजः ।

6. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत – (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 × 4 = 4)

(i) अद्य यथेच्छं मिष्टान्नं भक्षय ।
(क) इच्छानुसारं
(ख) इच्छाम् अनतिक्रम्य
(ग) इच्छाया अनुरूपम्
(घ) इच्छयानुसारं
उत्तरत:
(ख) इच्छाम् अनतिक्रम्य

(ii) ‘पिककाकौ उड्डीयेते ।’
(क) पिकाः च काका: च
(ख) पिकः च काकः च
(ग) पिकः च काकः तयोः समाहारः
(घ) पिकौ + काकौ
उत्तरत:
(ख) पिकः च काकः च

(iii) देवेन रक्षितः न नश्यति ।
(क) दैवरक्षितः
(ख) दैवेरक्षितः
(ग) देवरक्षितः
(घ) देवायरक्षितः
उत्तरत:
(ग) देवरक्षितः

(iv) नतपृष्ठः वृद्धः दण्डेन सह मार्गे चलति ।
(क) नतम् पृष्ठम् यस्य सः
(ख) नत: पृष्ठ सः
(ग) नतः पृष्ठ: यस्य सः
(घ) नतं पृष्ठं यस्मिन् सः
उत्तरत:
(क) नतम् पृष्ठम् यस्य सः

(v) वृक्षे सः वानरः उपनीडं गच्छति ।
(क) नीडे नीडे
(ख) नीडेन सह
(ग) नीडस्य समीपं
(घ) नीडाय समीपं
उत्तरत:
(ग) नीडस्य समीपं

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

7. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृतिप्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चित्वा वाक्यानि उत्तरपुस्तिकायां लिखत । (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 × 4 = 4)

(i) जनता एव जनार्दनः भवति ।
(क) जन + ता
(ख) जन + तल्
(ग) जन + आ
(घ) जनता + अ
उत्तरत:
(ख) जन + तल्

(ii) सः बुद्धिमान् न अस्ति, परं भाग्यवान् अस्ति ।
(क) बुद्धि + मतुप्
(ख) बुद्धि + वतुप्
(ग) बुद्धि + मान्
(घ) बुद्धि + मत्
उत्तरत:
(क) बुद्धि + मतुप्

(iii) सरोजिनी नायडू कवि कोकिला इति कथ्यते ।
(क) कोकिल + आ
(ख) कोकिल + टाप्
(ग) कोकिला + टाप्
(घ) कोकिलः + आः
उत्तरत:
(ख) कोकिल + टाप्

(iv) अस्ति + ठक् इव ईश्वरं मन्यते ।
(क) आस्तिक:
(ख) आस्तिक
(ग) आस्तिकं
(घ) आस्तिकानि
उत्तरत:
(ख) आस्तिक

(v) सिंह + ङीप् एकमेव सिहंपुत्रम् जनयति।
(क) सिंह + ई
(ख) सिंहनी
(ग) सिंही
(घ) सिंही + ई
उत्तरत:
(ग) सिंही

8. अधोलिखिते संवादे वाच्यानुसारं रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 × 3 = 3)

(i) देवांशः- मित्र ! त्वं कुत्र ……………. ?
(क) गच्छसि
(ख) पठसि
(ग) लिखसि
(घ) दृश्यसि
उत्तरत:
(क) गच्छसि

(ii) हृदय: – मित्र ! ………….. तु पुस्तकालयं गम्यते।
(क) त्वया
(ख) मया
(ग) तेन
(घ) त्वाम्
उत्तरत:
(ख) मया

(iii) देवांश:- ……………… अपि त्वया सह चलामि ।
(क) अहं
(ख) त्वम्
(ग) सः
(घ) मया
उत्तरत:
(क) अहं

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

(iv) हृदय:- किम् तत्र त्वया पुस्तकं ……………. ?
(क) लिख्यते
(ख) खाद्यते
(ग) पढ्यते
(घ) पठ्यन्ते
उत्तरत:
(ग) पढ्यते

9. अधोलिखित-दिनचर्यायां रिक्तस्थानानि संस्कृतकालबोधकशब्दैः पूरयत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 × 4 = 4)

(i) अहं सायंकाले 4.30 वादने ………….. क्रीडामि ।
(ii) 5.00 वादने …………… क्रीडाङ्गणात् गृहम् आगच्छामि।
(iii) 7.15 वादने …………. भोजनम् करोमि।
(iv) 9.45 वादनं ……………… पर्यन्तम् अध्ययनं करोमि ।
(v) मध्याह्ने 12:30 …………. वादने भोजनालय उद्घाटयते ।
उत्तरत:
(i) अहं सायंकाले 4.30 वादने सार्धचतुर (वादने) क्रीडामि ।
(ii) 5.00 वादने पञ्च (वादने) क्रीडाङ्गणात् गृहम् आगच्छामि।
(iii) 7.15 वादने सपाद-सप्त (वादने) भोजनम् करोमि।
(iv) 9.45 वादनं पादोन – दश (वादने) पर्यन्तम् अध्ययनं करोमि ।
(v) मध्याह्ने 12:30 सार्ध द्वादश (वादने) वादने भोजनालय उद्घाटयते ।

10. अधोलिखितेषु वाक्येषु रिक्तस्थानानि पूरयित्वा वाक्यानि उत्तरपुस्तिकायाम् लिखत । सहायतायै मञ्जूषा प्रदत्ता – (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 × 3 = 3)

सुशील – किं भोः, नूतना लेखनी …………. आनीतवान् ?
विनित – मम मातुलः ‘न्यूयार्कतः’ आनीतवान्।
विनित – तस्य पार्श्वे समयः एव नास्ति । सः …………… प्रातः गमिष्यति।
सुशील – …………… मम गृहे लखनऊतः बान्धवाः अपि आगच्छन्।
विनीत: – ………….. कः तिष्ठति ।

मञ्जूषा
श्वः, य:, कुतः अत्र
उत्तरत:
सुशील – किं भोः, नूतना लेखनी कुतः आनीतवान् ?
विनित – मम मातुलः ‘न्यूयार्कतः’ आनीतवान्।
विनित – तस्य पार्श्वे समयः एव नास्ति । सः श्वः प्रातः गमिष्यति।
सुशील – ह्य: मम गृहे लखनऊतः बान्धवाः अपि आगच्छन्।
विनीत: – अत्र कः तिष्ठति ।

11. प्रदत्तविकल्पेभ्यः शुद्धम् रूपं चित्वा वाक्यं संशोध्य पूरयत । (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 × 3 = 3)

(i) सुन्दरं पुष्पाणि मह्यं रोचन्ते ।
(क) सुन्दरम्
(ख) सुन्दराणि
(ग) सुन्दरः
(घ) सुन्दरा:
उत्तरत:
(ख) सुन्दराणि

(ii) वयं सत्यम् वदेत्
(क) वदति
(ख) वदामि
(ग) वदामः
(घ) वदसि
उत्तरत:
(ग) वदामः

(iii) मया सह मम मित्रम् अपि गमिष्यन्ति ।
(क) मित्रम्
(ख) मित्रे
(ग) मित्राणि
(घ) मित्रेभ्यः
उत्तरत:
(ग) मित्राणि

(iv) अहम् अध्ययनशीलः असि
(क) अस्ति
(ख) अस्मि
(ग) स्तः
(घ) असि
उत्तरत:
(ख) अस्मि

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

खण्ड ‘घ’ : पठित-अवबोधनम्
(30 अङ्काः)

12. अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

कश्चित् कृषक:बलीवर्दाभ्यां क्षेत्रकर्षणं कुर्वन्नासीत् । तयोः बलीवर्दयोः एकः शरीरेण दुर्बल: जवेन गन्तुमशक्तश्चासीत् । अतः कृषकः तं दुर्बलं वृषभं तोदनेन नुद्यमान: अवर्तत। सः वृषभ: हलमूवा गन्तुमशक्तः क्षेत्रे पपात । क्रुद्धः कृषीवलः तमुत्थापयितुं बहुवारम् यत्नमकरोत् । तथापि वृष: नोत्थितः ।

भूमौ पतिते स्वपुत्रं दृष्ट्वा सर्वधेनूनां मातुः सुरभे: नेत्राभ्यामश्रूणि आविरासन् । सुरभेरिमामवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः तामपृच्छत्–“अयिशुभे! किमेवं रोदिषि ? उच्यताम्” इति। सा च
विनिपातो न वः कश्चिद् दृश्यते त्रिदशाधिपः ।
अहं तु पुत्रं शोचामि तेन रोदिमि कौशिक ! ।।

प्रश्ना:
अ. एकपदेन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)
(क) कृषक : बलीवर्दाभ्यां किं कुर्वन्नासीत् ?
(ख) क: नोत्थित: ?
(ग) हलमूढ्वा गन्तुमशक्तः कुत्र पपात ?
उत्तरत:
(क) क्षेत्रकर्षणं
(ख) वृषः
(ग) क्षेत्रे

आ. पूर्णवाक्येन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(क) मातुः सुरभे: नेत्राभ्याम् श्रूणि कथं किमर्थम् आविरासन् ?
(ख) सुरभिः इमाम् अवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः ताम् किम् अपृच्छत् ?
(ग) क्रुद्ध कृषीबलः तमुत्थापयितुं किम् यत्नं अकरोत् ?
उत्तरत:
(क) भूमौ पतिते स्वपुत्रं दृष्ट्वा सर्वधेनूनां मातुः सुरभे: नेत्राभ्यामश्रूणि आविरासन् ।
(ख) सुरभिः इमाम् अवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः सुरभिं अपृच्छत् ” अयि शुभे ! किमेवं रोदिषि ?
(ग) क्रुद्धः कृषीवलः तमुत्थापयितुं बहुवारं यत्नम् अकरोत् ।

इ. निर्देशानुसारं उत्तरत / भाषिक कार्यम् – (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(क) ‘स: वृषभ: हलमूढ्वा गन्तुमशक्तः क्षेत्रे पपात’ इति वाक्ये सः कर्तृपदस्य अत्र किं क्रियापदम् प्रयुक्तः ?
(ख) ‘तीव्रगत्यां ‘ इतिपदस्य अत्र कः पर्यायः प्रयुक्तः ?
(ग) ‘क्रुद्धः कृषीवलः तमुत्थापयितुं बहुवारम् यत्नमकरोत्’ इति वाक्ये कृषीवलः पदस्य अत्र किं विशेषणं प्रयुक्तं ?
उत्तरत:
(क) पपात
(ख) जवेन
(ग) क्रुद्धः ।

13. अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

आचारः प्रथमो धर्मः, इत्येतद् विदुषां वचः।
तस्माद् रक्षेत् सदाचारं, प्राणेभ्योऽपि विशेषतः ॥

प्रश्नाः
अ. एकपदेन उत्तरत – (केवलंप्रश्नद्वयम् ) (1/2 × 2 = 1)

(क) ‘प्रथमः धर्मः आचार:, इति केषां वचः ?
(ख) तस्मात् कं रक्षेत् ?
(ग) प्रथमः धर्मः किम् अस्ति ?
उत्तरत:
(क) विदुषाम्
(ख) सदाचारम्
(ग) आचारः

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

आ. पूर्णवाक्येन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(क) सदाचारस्य रक्षा केभ्यः अपि विशेषतः करणीया ?
(ख) विदुषां वचः किम् अस्ति ?
(ग) आचार: किम् अस्ति ?
उत्तरत:
(क) सदाचारस्य रक्षा प्राणेभ्यः अपि विशेषतः करणीया ।
(ख) आचारः प्रथमो धर्मः इत्येतद् विदुषां वचः ।
(ग) आचारः प्रथमः धर्मः अस्ति ।

इ. निर्देशानुसारं उत्तरत / भाषिक कार्यम् – (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1 × 2 = 2)

(क) ‘आचारः प्रथमो धर्म’ इति वाक्ये ‘प्रथमः’ इति कस्य पदस्य विशेषणं ?
(ख) प्रथमपंक्तौ किम् अव्ययपदं प्रयुक्तम् ?
(ग) ‘वचनम्’ इत्यर्थे अत्र कः पर्यायपदं प्रयुक्तं ?
उत्तरत:
(क) ‘धर्म:’ पदस्य
(ख) इति
(ग) वचः।

14. अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)

चाणक्यः – वत्स ! मणिकारश्रेष्ठिनं चन्दनदासमिदानीं द्रष्टुमिच्छामि ।
शिष्यः – तथेति (निष्क्रम्य चन्दनदासेन सह प्रविश्य) इत: इतः श्रेष्ठिन् ! (उभौ परिक्रामतः)
शिष्यः – (उपसृत्य) उपाध्याय! अयं श्रेष्ठी चन्दनदासः ।
चन्दनदासः – जयत्वार्यः
चाणक्यः श्रेष्ठिन्! स्वागतं ते। अपि प्रचीयन्ते संव्यवहाराणां वृद्धिलाभा : ?
चन्दनदासः – (आत्मगतम्) अत्यादरः शङ्कनीयः । (प्रकाशम्) अथ किम् । आर्यस्य प्रसादेन अखण्डिता मे वणिज्या।
चाणक्यः – भो श्रेष्ठिन् ! प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिप्रियमिछन्ति राजानः ।
चन्दनदासः – आज्ञापयतु आर्यः, किं कियत् च अस्मज्जनादिष्यते इति ।

प्रश्ना:
अ. एकपदेन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1/2 × 2 = 1)
(क) शिष्यः केन सह प्रविशति ?
(ख) ‘ते स्वागतं’ इति कथनं कः अकथयत् ?
(ग) चन्दनदासः कम् दृष्टुमिच्छामि ?
उत्तरत:
(क) चन्दनदासेन
(ख) चाणक्यः
(ग) मणिकार श्रेष्ठिनं ।

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

आ. पूर्णवाक्येन उत्तरत – (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1 × 2 = 2)

(क) आर्यस्य प्रसादेन कस्य वणिज्या अखण्डिता ?
(ख) के प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिप्रियं इच्छन्ति ?
(ग) इत: इतः श्रेष्ठिन् कः कथयति ?
उत्तरत:
(क) आर्यस्य प्रसादेन चन्दनदासस्य वणिज्या अखण्डिता ।
(ख) राजानः प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिप्रियं इच्छन्ति ।
(ग) इतः ततः श्रेष्ठिन् शिष्यः कथयति ।

इ. निर्देशानुसारं उत्तरत / भाषिक कार्यम् – (केवल प्रश्नद्वयम् ) (1 × 2 = 2)

(क) ‘प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिमिच्छन्ति राजानः’ वाक्ये किम् क्रियापदं प्रयुक्तं-
(ख) ‘व्यापाराणाम्’ इत्यर्थे अत्र कः पर्यायः प्रयुक्त: ?
(ग) ‘निष्क्रम्य’ पदे कः प्रत्यय प्रयुक्तः ?
उत्तरत:
(क) इच्छन्ति
(ख) संव्यवहाराणाम्
(ग) ल्यप् ।

15. स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत – (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 × 4 = 4)

(क) बुद्धिमती नार्याः बुद्धिकौशलं दर्शितवती।
(ख) गात्राणां सुविभक्तता व्यायामेन संभवति।
(ग) कविः प्रकृतेः शरणम् इच्छति ।
(घ) अस्मान् नगरात् बहुदूरम् नय।
(ङ) शिशुजन: लालनीयः एव भवति ।
उत्तरत:
(क) का नार्याः बुद्धिकौशलं दर्शितवती ?
(ख) केषाम् सुविभक्तता व्यायामेन संभवति ?
(ग) कविः कस्याः शरणं इच्छति ?
(घ) अस्मान् कस्मात् बहुदूरम् नय ?
(ङ) क: लालनीयः एव भवति ?

16. मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखितस्य श्लोकस्यः अन्वयं पूरयत- (1 × 4 = 4)

निमित्तमुद्दिश्य हि यः प्रकुप्यति,
ध्रुवं स तस्यापगमे प्रसीदति ।
अकारणद्वेषि मनस्तु यस्य वै,
कथं जनस्तं परितोषयिष्यति ।।

अन्वयः – य: (i) ……….. उद्दिश्य प्रकुप्यति तस्य (ii) ……….. सः ध्रुवं प्रसीदति । यस्य (iii) ………… अकारणद्वेषि अस्ति (iv) ………. तं कथं परितोषयिष्यति ?
मञ्जूषा – अपगमे, निमित्तम्, जनः, मनः ।
उत्तरत:
य: (i) निमित्तम् उद्दिश्य प्रकुप्यति तस्य (ii) अपगमे सः ध्रुवं प्रसीदति । यस्य (iii) मनः अकारणद्वेषि अस्ति (iv) जनः तं कथं परितोषयिष्यति ?

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

अथवा

मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्य भावार्थे रिक्तस्थानानि पुनः लिखत्- (1 × 4 = 4)

श्लोक : – आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः ।
नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति ।।

भावार्थ:- प्रस्तुत श्लोके (i) …………. महत्वं वर्णयत् । नराणां शरीरे स्थित : (ii) …………. आलस्यम् अस्ति। आलस्येन समम् कोऽपि अन्यः शत्रुः नास्ति। उद्यमेन सम-बन्धुः नास्ति। श्रमम् कृत्वा नरः (iii) …………. अपितु प्रसन्नं भवति अतः आलस्यं परित्यज्य (iv) …………. क्रियात्। यथा सुप्तस्य सिंहस्य मुखे हिरणः स्वयं न प्रविशन्ति ।
मञ्जूषा – उद्यमं, महान् रिपुः, परिश्रमस्य, नावसीदति
उत्तरत:
भाव:- प्रस्तुते श्लोके परिश्रमस्य महत्वं वर्णयत् । नराणां शरीरे स्थितः महान् रिपुः आलस्यम् अस्ति। आलस्येन समम् कोऽपि अन्यः शत्रुः नास्ति । उद्यमेन समं-बन्धुः नास्ति । श्रमम् कृत्वा नरः नावसीदति अपितु प्रसन्नं भवति अतः आलस्यं परित्यज्य उद्यमं क्रियात् । यथा सुप्तस्य सिहंस्य मुखे हिरण: स्वयं न प्रविशन्ति ।

17. अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारेण योजयत- (1/2 × 8 = 4)

(क) तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः तम् अतिथिं चौरोऽयम् इति प्रख्याप्य कारागृहे प्राक्षिपत् ।
(ख) तस्यामेव रात्रौ तस्मिन् गृहे कश्चन चौर : गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः ।
(ग) चौर: एव उच्चैः क्रोशितुमारभत “चौरोऽयं चौरोऽयम्” इति।
(घ) यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी एव चौर आसीत् ।
(ङ) तत्र निहितामेकां मञ्जूषाम् आदाय पलायितः ।
(च) करुणापरो गृही तस्मै आश्रयं प्रायच्छत् ।
(छ) कश्चन निर्धनो जनः भूरि परिश्रम्य किञ्चिद् वित्तमुपार्जितवान् ।
(ज) निशान्धकारे प्रसृते विजने प्रदेशे पदयात्रा न शुभावहा ।
उत्तरत:
घटनाक्रम-
(क) कश्चन निर्धनो जनः भूरि परिश्रम्य किञ्चिद् वित्तमुपार्जितवान्।
(ख) निशान्धकारे प्रसृते विजने प्रदेशे पदयात्रा न शुभावहा ।
(ग) करुणापरो गृही तस्मै आश्रयं प्रायच्छत् ।
(घ) तस्यामेव रात्रौ तस्मिन् गृहे कश्चन चौर : गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः ।
(ङ) तत्र निहितामेकां मञ्जूषाम् आदाय पलायितः ।
(च) चौर: एव उच्चैः क्रोशितुमारभत “चौरोऽयं चौरोऽयम्” इति।
(छ) यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी एव चौर आसीत् ।
(ज़) तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः तम् अतिथिं चौरोऽयम् इति प्रख्याप्य कारागृहे प्राक्षिपत् ।

18. अधोलिखितानां कथनानां पर्यायपदं लिखत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 × 3 = 3)

(i) फालद्वये विभक्ताः भूमिः ।
(क) खण्डद्वये
(ख) खण्डे
(ग) खण्डम्
(घ) खण्ड:
उत्तरत:
(क) खण्डद्वये

(ii) भूमिगर्भादुपरि निस्सस्तीभिः
(क) निर्गच्छन्ति
(ख) निर्गच्छन्तीभिः
(ग) निर्गच्छन्तं
(घ) निर्गच्छत्
उत्तरत:
(ख) निर्गच्छन्तीभिः

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 8 with Solutions

(iii) जनाः अकाल कालकवलिताः
(क) दिवंगताः
(ख) दिवंगतानि
(ग) दिवंगतेन
(घ) दिवगतं
उत्तरत:
(क) दिवंगताः

(iv) राजानः प्रीताभ्य: प्रकृतिभ्यः प्रीतप्रियमिच्छन्ति ।
(क) प्रसन्नेभ्यः
(ख) प्रसन्नाभ्याः
(ग) प्रफुल्लैः
(घ) प्रफुल्लं
उत्तरत:
(ख) प्रसन्नाभ्याः